Θεατρική Στάση 1 - Η Μηχανή του Τούρινγκ

 

Σκηνοθεσία: Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος

Σκηνικά / Κοστούμια: Όλγα Μπρούμα

Μουσική: Μαρίζα Ρίζου

Φωτισμοί: Νίκος Βλασόπουλος

Παίζει: Ορφέας Αυγουστίδης

Ο Τούρινγκ ήταν Άγγλος καθηγητής Μαθηματικών που έγινε ευρέως γνωστός για την καθοριστική συμμετοχή του στην έκβαση του Β’ ΠΠ μετά το επιτυχές σπάσιμο του «Enigma», ενός κρυπτογραφικού κώδικα των Γερμανών. Μισό αιώνα χρειάστηκε η «ανοιχτόμυαλη» βρετανική κυβέρνηση και το παλάτι, υποκύπτοντας στην πίεση μεγάλου αριθμού υποστηρικτών του, για να αναγνωρίσει την καίρια συμβολή του στη λήξη του πολέμου, αφού προηγουμένως είχε φροντίσει να τον καταδικάσει επειδή ήταν ομοφυλόφιλος και αφού του υπέβαλε ως ποινή τον «χημικό ευνουχισμό» του, οδηγώντας τον σε αυτοκτονία σε ηλικία 41 ετών.

Η υπόθεση τοποθετείται χρονικά στο βράδυ της αυτοκτονίας του, χειμώνα 1952, στο διαμέρισμά του, όπου ζούσε σε κατ’ οίκον περιορισμό, και, μέσω αναδρομών και επιστροφών στο τώρα, εξιστορεί τον προσωπικό αγώνα και την αδιέξοδη μάχη του πρωταγωνιστή μέχρι το τέλος του.

Η παράσταση ξεκινάει με το εύρημα του σκηνοθέτη να αναπαράγει ηχογραφημένα αποσπάσματα από ιδέες και γνωμικά του Τούρινγκ σε ελεύθερο χρονισμό και ένταση πριν το επίσημο άνοιγμα της αυλαίας. Κάτι ανάλογο επέλεξε ο ίδιος σκηνοθέτης και για την έναρξη της παράστασης Masterclass, ωστόσο, εκεί η παρουσία συντελεστών στην αίθουσα περιορίστηκε στην κίνησή τους μεταξύ των θεατών. Έτσι εντάχθηκε πολύ αρμονικά στο περιβάλλον (κάποιος τακτοποιεί τα λουλούδια σε ένα βάζο του σκηνικού περνώντας μέσα από το πλήθος, κάπου κοντοστέκεται κοιτώντας κάποιο θεατή... όλα σε ροή, προσαρμοσμένα στην κίνηση και το ρυθμό της «προετοιμασίας»). Εδώ, η παρέμβαση ήταν μόνο ηχητική: η φωνή του Τούρινγκ, η αγωνία του, οι σκέψεις του... παρέμβαση που απαιτούσε ήδη την συμμετοχή του θεατή, την προσήλωσή του, την τοποθέτησή του εντός της παράστασης κι όχι απλώς να βρίσκεται στο χώρο. Πώς όμως να αφεθεί κανείς στο εύρημα και τη λειτουργία του, όταν κάθε τόσο κάποιος τον καλούσε με το ίδιο μέσο (με ηχογραφημένο μήνυμα) είτε να απενεργοποιήσει το κινητό του είτε να φορέσει τη μάσκα του, είτε να μην φωτογραφήσει, με ή χωρίς φλας, σκηνές από την παράσταση; Ατυχές στην εκτέλεσή του το εγχείρημα...

Ξεπερνώντας την πρώτη αυτή άβολη στιγμή, ήρθε η ώρα για την πραγματική απόλαυση αληθινής δημιουργικής έκφρασης και ξεκάθαρης τεχνικής απόδοσης. Η κινησιολογική συναισθηματική αφήγηση από την πλευρά του ηθοποιού, όχι μόνο ως Τούρινγκ, αλλά και ως αστυνόμου και ως πρωταθλητή σκακιστή, με αλλεπάλληλες αλλαγές τόνου και χρώματος φωνής, στάσης και κίνησης σώματος, έκφρασης και συναισθημάτων, έντασης και απαθούς ηρεμίας, ήταν καθηλωτική! Ο δισταγμός, η ενέργεια, η απορία, η αγωνία, ο θυμός, όλα τα συναισθήματα δονούσαν το κορμί του. Πολύ προσεγμένη μέχρι εξαιρετικής λεπτότητας και απόχρωσης ερμηνεία, δοσμένη με φυσικότητα και απλότητα.

Η παράσταση χρησιμοποιεί διάφορες επινοήσεις που έδειξαν να είναι καλά δουλεμένες και δεμένες ως σύνολο. Η χρήση του μαγνητοφώνου ως μέσου εγγραφής μνήμης με τον ηθοποιό να «καταγράφει» στοιχεία από τη ζωή του και να τα ξανακούει αμέσως μετά υπήρξε εμπνευσμένη μέθοδος «εξομολόγησης», αν και η ζωντανή επί σκηνής ηχογράφηση, αντί της αναπαραγωγής προμαγνητοφωνημένων σκέψεων του πρωταγωνιστή, θα ενίσχυε την δύναμη του μέσου. Η διαφυγή του Τούρινγκ σε μια στιγμή αφόρητης συναισθηματικής πίεσης από τον εαυτό του αποδόθηκε πολύ εύστοχα μέσα από την εξαφάνισή του πίσω από ένα κουρτινάκι της κουζίνας για να επανεμφανιστεί στην πόρτα, ως αστυνόμος αυτή τη φορά, που έρχεται να του ανακοινώσει ότι η παραβίαση των χρηστών ηθών εκ της ομοφυλοφιλίας του είναι τεράστιο αδίκημα για την βρετανική κοινωνία και τιμωρείται είτε με φυλάκιση είτε με χημική θεραπεία «αποκατάστασης της ανωμαλίας»...

Αν και το σκηνικό που στήθηκε επί σκηνής δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί ότι ανταποκρίνεται στην εσωτερικότητα του έργου, ακόμα κι αν έπρεπε να εξυπηρετηθεί η εικόνα του στενόχωρου, ατημέλητου και καταπιεστικού χώρου όπου ο Τούρινγκ ήταν υποχρεωμένος να ζει, τοποθετημένο εκεί, βαρύ και κοντό, σα να μετρούσε το μπόι του πρωταγωνιστή του, με μια μάλλον αχρείαστη όσο και αποπνικτική στέγη, λόγω μεγέθους, που έκανε τον ηθοποιό να φαίνεται ως γίγαντας του παραμυθιού, τα διαφορετικά επίπεδα δράσης και η συνεχής μετακίνηση του πρωταγωνιστή σε όλο τους το εύρος, έδιωχναν γρήγορα τη δυσφορία αποκαθιστώντας την δύναμη του περιεχομένου της παράστασης.

Και μπορεί η μουσική να μην συνδέθηκε οργανικά με την πλοκή και τη δομή της παράστασης, ούτε με τις εντάσεις της αφήγησης, περιοριζόμενη σε μια αδιάφορη υποβοηθητική παρουσία, χωρίς συνεισφορά στην αισθητική του έργου, ωστόσο, η ηχοπλαστική επένδυση κάθε φορά που άνοιγε το κουτί – θυρίδα μνήμης, ταραχώδης και εκκωφαντική, πολλαπλασιαστική της έντασης, ανέδειξε στο έπακρον τα συναισθήματα και τους εσωτερικές αδυναμίες όχι μόνο του πρωταγωνιστή, αλλά και της ίδιας της βρετανικής ηθικής της εποχής, συντηρητικής και εγκλωβισμένης σε απάνθρωπους κανόνες.

Ο σκηνοθέτης «ξαναέγραψε» το αυθεντικό κείμενο του Benoit Soles αφαιρώντας την παράθεση γεγονότων από τη ζωή του Τούρινγκ και συμπυκνώνοντας τα σε ένα περιεκτικό σύνολο από στιγμιότυπα μνήμης σε παρόντα χρόνο. Η παράσταση έχει θεατρική ροή και αποδίδει με μεστή περιεκτικότητα το ειδικό συναισθηματικό φορτίο ενός ανθρώπου που εξευτελισμένος απο την πολιτεία, διωκόμενος για την ιδιαιτερότητα του, ξεχασμένος σκόπιμα για την προσφορά του σε πολύ δύσκολους καιρούς για έναν κόσμο που εκφεύγει των ορίων της πατρίδας του, διανύει τις τελευταίες ώρες του περιορισμένος στους τέσσερις τοίχους του σπιτιού του. Η επαναφορά κομβικών στιγμών και ανθρώπων της ζωής του σε ένα περιβάλλον αγχωτικό αλλά γεμάτο μνήμες δίνει ρυθμό στην εξέλιξη.

Είναι μία παράσταση – και ένας ηθοποιός - που θα χαιρόμουν να ξαναδώ!

Οι φωτογραφίες είναι από το Monopoli.gr